Krajobraz kulturowy Polski, w tym także jej centralnej części – obecnego województwa łódzkiego przeszedł w ciągu ostatnich 100 lat wielkie przeobrażenia. Całkiem inaczej niż na progu XX wieku wyglądają miasta, miasteczka i wsie wyrosłe w żyznych dorzeczach Pilicy i Warty – głównych rzek naszego województwa
Ich zabudowa uległa niemal całkowitej przemianie, przepadła w wyniku wojennych zniszczeń i procesów modernizacyjnych. Śladem historyczności wielu osiedli pozostają dziś pojedyncze budowle. Najczęściej są to obiekty monumentalne w oczywisty sposób pojmowane jako wartościowe zabytki i ważne dla lokalnych społeczności pamiątki historyczne i symbole.
Prócz tych uznanych i chronionych monumentów są i inni, mniej doceniani świadkowie przeszłości. To zwyczajna, niepozorna zabudowa, ulegająca wymianie z przyczyn praktycznych i zmiatana najłatwiej przez wichry historii. Często wznoszona z taniego, ale nietrwałego materiału – drewna i lokalnych surowców. Nie zawsze ją doceniamy i szanujemy, bo w obiegowej opinii stary, drewniany dom to tylko dowód zacofania i biedy, w jakich żyły odeszłe już pokolenia. Trudny do modernizacji i przebudowy odpowiadającym rosnącym aspiracjom i potrzebom. Tę samą uwagę odnieść można do zabudowy towarzyszącej ludzkim domostwom – różnego typu obiektom gospodarczym, które w dzisiejszych czasach zdają się kompletnie anachroniczne.
Potrzeba sporządzenia katalogu budownictwa regionalnego wynika z wniosków postawionych w dokumentach strategicznych Województwa Łódzkiego. Materiał przedstawiony w katalogu uzupełnia listy miejscowości i listy obiektów wymienianych w tych dokumentach.
W opracowaniu pokazane zostały najbardziej charakterystyczne formy budownictwa, które udało się wyodrębnić w trakcie terenowych eskapad 2013 r. Nie mamy wątpliwości, że to tylko wstęp do badań, które powinny zostać podjęte, by choć w formie dokumentacji zapisane zostało odchodzące piękno regionalnego, wiejskiego i małomiasteczkowego budownictwa Środkowej Polski – w pierwszym rzędzie obszarów dwóch rzek, które w zasadniczy sposób miały wpływ na ukształtowanie się jej kulturowego oblicza. Dorzecza Pilicy i Warty, ich krajobraz i zlokalizowane tu struktury osadnicze są protagonistami tej dokumentacji. Zawierają one w sobie bodaj najpiękniejsze krajobrazy tego regionu – malownicze pod względem ukształtowania terenu i jednocześnie nasycone śladami przeszłości. Nie będzie tu mowy o wybitnych zabytkach, tylko raczej o „aktorach drugiego planu”. Ta Architektura tła, prosta czasem uboga i bezpretensjonalna jest niezwykle ważnym, by nie rzec podstawowym budulcem naszego rodzimego krajobrazu. Dopiero w jej otoczeniu odczytujemy rangę monumentalnych budowli i uznanych Zabytków. Tradycyjne regionalne budownictwo wpisuje się też zazwyczaj znakomicie i naturalnie w otaczający je krajobraz. Klasztor w Sulejowie czy kościół poklasztorny w Konopnicy, pałac w Działoszynie czy uniejowski zamek nie byłyby wybitnymi zabytkami, gdyby nie ich otoczenie, pokazujące często pierwotne relacje i zależności, dowodzące, że wybitne zabytki nie mogą funkcjonować dobrze bez powiązanego z nimi, harmonijnego otoczenia.