Analiza SWOT

Analiza SWOT dla budownictwa regionalnego jest jego opisową oceną wraz z oceną wszelkich zjawisk z nim związanych. Analiza ta posegregowana jest według czterech kategorii:

• S (Strengths) – mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanych obszarów, zespołów przestrzennych i poszczególnych obiektów (czyli ogólnie mówiąc zagadnień),

• W (Weaknesses) – słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanych zagadnień,

• O (Opportunities) – szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanych zagadnień szansę korzystnej zmiany,

• T (Threats) – zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanych zagadnień niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

S – Mocne Strony

• układy historyczne małych miast i osad – w większości zachowane np. Będków, Skotniki, Widawa, Uniejów, Warta, Inowłódz,
• układy przestrzenne wsi – częściowo zachowane, np. Majkowice, Dzietrzniki, Stolec, Rudka, Dąbrowa nad Czarną
• obszary jednolite krajobrazowo – zachowane w niewielkiej ilości,
• krajobraz kulturowy w znaczących fragmentach dorzeczy Pilicy i Warty – o wybitnych walorach (np. Sulejów, Widawa, Rychłocice, Inowłódz),
• obszary dorzeczy Pilicy i Warty – o znaczących walorach turystycznych i rekreacyjnych,
• zabytki, zespoły zabudowy, stanowiska archeologiczne, objęte ochroną konserwatorską, lub ujęte w ewidencji zabytków – jako obiekty pojedyncze lub w zespołach przestrzennych,
• zabytki budownictwa murowanego, głównie kościoły i klasztory – dobrze zachowane, np. Warta, Gidle, Poświętne, Sulejów-Podklasztorze
• część obiektów sakralnych o wysokiej wartości materialnej i społecznej,
• kościoły drewniane, kapliczki i krzyże przydrożne – zachowane w dużej ilości. Np.. Kościoły Ziemi Wieluńskiej
• małoskalowe obiekty kultu religijnego np. kapliczek i krzyży przydrożnych – utrzymały swoje znaczenie religijne i kulturowe,
• pojedyncze, nieliczne domy i zagrody – zachowane in situ (w miejscu ich oryginalnej lokalizacji) i nadal użytkowane zgodnie z ich pierwotną funkcją. Patrz katalog
• praktyki religijne, kulturowe i lokalne wierzenia – przekazywane kolejnym pokoleniom,
• obiekty szczególnie szkodliwe dla środowiska – nie występują na dużej części obszaru dorzeczy Pilicy i Warty,
• obiekty zabytkowe i architektura regionalna występujące w powiązaniu z terenami chronionymi na podstawie przepisów o ochronie przyrody,
• skanseny – gdzie przeniesiono najbardziej charakterystyczne obiekty architektury regionalnej i gdzie rozpowszechniane są tradycje regionalne, Patrz katalog
• nowe szlaki tematyczne na terenie Województwa Łódzkiego: bursztynowy, cysterski, romański, konny – zachęcające do penetrowania terenu i poznawania jego tradycji, kultury, krajobrazu i zabudowy.
• tradycyjne zajęcia, sposób uprawy kontynuowane na obszarze dorzeczy.

W – Słabe Strony

• chaotyczna zabudowa i rozbudowa osadnictwa – degradacja walorów regionalnego krajobrazu kulturowego,
• wsie o zachowanej kompletnej wiejskiej zabudowie regionalnej – nie zachowały się in situ,
• zabudowa regionalna nie posiadająca cech wyróżniających ją typologicznie na tle kraju,
• część obiektów zabytkowych oraz innych przykładów architektury regionalnej jest w złym stanie technicznym (szczególnie dotyczy to obiektów nieużytkowanych),
• niekorzystna specyfika materiałowa – duża liczba zdekapitalizowanych budynków drewnianych,
• nowe obiekty mieszkalne i gospodarskie – zastępujące i wypierające zabudowę tradycyjną – regionalną,
• remonty i modernizacje obiektów (w tym termomodernizacje), niszczące autentyzm zabudowy historycznej – regionalnej,
• wiele nowych ogrodzeń – niedopasowanych formą i materiałem do tradycyjnego krajobrazu kulturowego – unifikacja,
• niska zamożność części mieszkańców – w pierwszej kolejności zaspokajane są potrzeby
• życiowe, natomiast brak środków finansowych na remont zabudowy,
• niski standard i wyposażenie tradycyjnej zabudowy mieszkalnej i zagrodowej,
• brak dostatecznej informacji o architekturze regionalnej,
• brak zainteresowania zabudową regionalną i jej twórczą, przemyślaną kontynuacją przerwanie tradycji budowlanej,
• brak poczucia odpowiedzialności właścicieli i użytkowników za działania lub zaniechanie działań wobec obiektów i obszarów zabytkowych,
• zanikanie pierwotnych, tradycyjnych funkcji i użytkowania obszarów wiejskich,
• niska świadomość wartości obiektów i obszarów zabytkowych jako produktu turystycznego,
• słabo rozpoznany zasób dziedzictwa kulturowego i zabytków regionalnych – tzw. architektury tła,
• wciąż zbyt mały udział inwestycji związanych z krajobrazem kulturowym w ramach wykorzystywanych europejskich funduszy infrastrukturalnych,
• brak infrastruktury turystycznej skierowanej do zwykłego turysty (np. punkty widokowe, parkingi, bary, toalety) oraz wystarczającej ilości oznakowanych ścieżek rowerowych i tras pieszych,
• ograniczone środki finansowe na renowację i konserwację obiektów zabytkowych,
• ograniczone środki na badania będące podstawą dla określenia warunków użytkowania, rewaloryzacji i zagospodarowania obiektów zabytkowych, oraz innych cennych i ciekawych obiektów architektury regionalnej.

O – Szanse

• rosnąca popularność spędzania wypoczynku na łonie natury oraz w gospodarstwach agroturystycznych i zagrodach edukacyjnych,
• umieszczanie systemów drogowskazów i tablic informacyjnych o zabytkach i atrakcjach lokalnych (wraz z analogicznymi informacjami dot. zachowanych skupisk zabudowy regionalnej, lub pojedynczych szczególnie ciekawych obiektów),
• rozwój działalności i zainteresowania instytucji, organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz regionalnego dziedzictwa kulturowego,
• kontynuacja i tworzenie inicjatyw lokalnych grup i społeczności w celu zachowania i promocji tradycji i kultury regionalnej,
• rozbudowa działalności Muzeów o profilu specyficznym dla charakteru i tradycji lokalnej,
• rozwój edukacji w zakresie regionalnego dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków,
• zainteresowanie zabudową regionalną wśród pasjonatów i badaczy (niestety zbyt mała skala zjawiska),
• rozwijanie świadomości społecznej o randze i roli zabudowy tradycyjnej w kształtowaniu tożsamości regionalnej,
• odkrycie i rozpropagowanie walorów krajobrazowych wsi i małych miast, dotąd pomijanych – niezauważanych tzw. „zwyczajnych krajobrazów”,
• zwiększenie liczby wydarzeń i imprez promujących kulturę regionu,
• potencjał „zwyczajnych krajobrazów”,
• możliwość zachowania przykładowych typów budynków w skansenach,
• intensyfikacja działań inwestorów i samorządu na rzecz rewaloryzacji obiektów regionalnych,
• wspieranie działań na rzecz ochrony i rewitalizacji dziedzictwa kulturowego oraz rozwój obszarów wiejskich przy wykorzystaniu wszelkich możliwych źródeł finansowania np.: unijnych, rządowych, samorządowych, prywatnych,
• poszukiwanie źródeł dofinansowania prac konserwatorskich prowadzonych w obiektach stanowiących własność gminną i prywatną,
• uznanie zabytkowego charakteru obiektów budowlanych i zespołów urbanistycznych jako ich istotnego atutu,
• budowanie atrakcyjności gospodarczej i turystycznej gmin z wykorzystaniem walorów krajobrazowych i promowaniem wizerunku regionalnej zabudowy oraz produktów lokalnych – regionalnych (imprezy i pikniki regionalne itp.),
• tworzenie produktów turystycznych i bazy infrastruktury turystycznej z wykorzystaniem tradycyjnej zabudowy tj. zabytków pozostających w miejscu ich pierwotnej lokalizacji i przeniesionych do skansenów,
• rozbudowywanie bazy turystycznej, w tym lokalnych ośrodków i punktów sportu i rekreacji, wypożyczalni sprzętu sportowego np. rowerów,
• pojawienie się mody na budowanie marki firm w powiązaniu z tradycją lokalną w tym z lokalną zabudową,
• potencjalna możliwość uzyskania prestiżu społecznego przez zagospodarowania i rewitalizację obecnie zaniedbanych zespołów dworskich i pałacowych.

T – Zagrożenia

• brak przepisów prawnych umożliwiających samorządowi skuteczne działania ochronne wobec dziedzictwa kulturowego i zabytków,
• niestabilność przepisów finansowych,
• nieuregulowany stan własnościowy obiektów i obszarów zabytkowych,
• słabe wykorzystanie dostępnych narzędzi prawnej ochrony dziedzictwa kulturowego (mała liczba parków kulturowych, pomników historii) i innych narzędzi prawnych,
• mała liczba miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, których zapisy zapewniałyby ochronę krajobrazu kulturowego i architektury regionalnej,
• brak prawnej, pozaplanistycznej ochrony konserwatorskiej obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków,
• brak programów rewitalizacji i ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego w odniesieniu do „architektury tła”,
• występowanie samowolnych odstępstw od uzgodnionego zakresu działań wobec obiektów i zespołów zabytkowych,
• słabe zrozumienie społeczeństwa dla potrzeby respektowania wniosków i zaleceń konserwatorskich przy adaptacji i rewaloryzacji obiektów i obszarów zabytkowych,
• brak dodatkowych źródeł finansowania działań rewaloryzacyjnych w odniesieniu do architektury regionalnej nie uznanej formalnie za zabytki,
• zagrożenie obiektów i zespołów zabytkowych nadmierną komercjalizacją,
• zamierzenia inwestycyjne niskobudżetowe, nastawione na zysk, a pomijające wartości przestrzenne, krajobrazowe, kulturowe i historyczne istniejącej zabudowy regionalnej,
• brak ochrony krajobrazu (problem dotyczy m.in.: reklam, napowietrznych sieci infrastruktury technicznej, ekranów akustycznych itp.),
• brak przepisów prawnych umożliwiających stawianie wymagań i ograniczeń dotyczących kształtowania zieleni (wraz z ochroną gatunków zieleni rodzimej – regionalnej),
• brak użytkowania dawnych budynków technicznych tj.: młynów, wiatraków, zabudowań folwarcznych (np. gorzelni) i w konsekwencji ich zniszczenie,
• trudność w zachowaniu poszczególnych budynków (szczególnie drewnianych) in situ – w miejscu ich pierwotnej lokalizacji, ze względów technicznych i ekonomicznych,
• brak kontynuacji tradycji budowlanych, technologii i stosowania lokalnych materiałów budowlanych (zanik przekazywania tych wartości i wiedzy z pokolenia na pokolenie),
• unifikacja zabudowy i rozpowszechnianie złych wzorców estetycznych.

WNIOSKI

• Tereny osadnictwa wiejskiego wymagają kompleksowych działań mających na celu utrzymanie i ochronę krajobrazu kulturowego oraz zachowania przykładowych i najbardziej charakterystycznych obiektów architektury regionalnej tam, gdzie znajdują się one ciągle w czasach obecnych. Z drugiej strony, w celu umożliwienia dalszego rozwoju terenów wiejskich należy wyznaczać wytyczne konserwatorskie w tym wytyczne przestrzenne określające zarówno zasady możliwych i pożądanych przekształceń krajobrazu, zespołów zabudowy i zieleni oraz pojedynczych obiektów architektury regionalnej. Ponadto pożądane jest prowadzenie szeregu ważnych działań uzupełniających m.in. edukacja w zakresie poznania i docenienia architektury i budownictwa regionalnego, jak również wskazanie możliwych rozwiązań alternatywnych jak np. przenoszenia szczególnie cennych obiektów do skansenów, prowadzenie inwentaryzacji i przygotowywanie dokumentacji obiektów w formie katalogów budownictwa regionalnego. Ważna jest również edukacja w zakresie możliwości wykorzystywania atutów zabytków dla rozwoju lokalnej turystyki, gospodarki i usług.
• Oprócz działań lokalnych, czy regionalnych, konieczne są jednak rozwiązania (szczególnie prawne) w skali krajowej. Z kolei w celu ochrony zabytków i dóbr kultury (czyli naszego wspólnego: regionalnego i zarazem narodowego dobra) niezbędnym jest wykorzystywanie wszystkich dostępnych narzędzi prawnych. Ponadto niezbędna jest bezzwłoczna zmiana stosunku społeczeństwa do „starych” obiektów architektury regionalnej oraz krajobrazu regionalnego. Należy budować i wzmacniać świadomość społeczną, że architektura i krajobraz regionalny są dobrem wspólnym a podejmowanie w stosunku do nich działań rewitalizacyjnych może przyczynić się do lokalnego rozwoju gospodarczego. Mieszkańcy i użytkownicy terenów i obiektów rewitalizowanych powinni być pełnoprawnymi uczestnikami tego procesu i jego bezpośrednimi beneficjentami.