Dobre praktyki odnoszą się zarówno do działań i obiektów kultury materialnej, jak również do kultury niematerialnej (np. krajobraz, budownictwo, wyposażenie domów i zagród, ale także wierzenia i zwyczaje ludowe, tradycyjne potrawy i stroje). W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się przede wszystkim na regionalnym budownictwie, stąd prezentacja dobrych praktyk skupia się przede wszystkim na tym właśnie wątku.
Dobre praktyki w zakresie budownictwa regionalnego można rozumieć wielopłaszczyznowo. Wszelkie te działania łączy wspólny cel jakim jest ochrona dziedzictwa kulturowego i krajobrazu polskiej wsi i małych miast oraz przekazanie owego dziedzictwa przyszłym pokoleniom. Cel ten może być realizowany na różne sposoby:
- Jednym ze sposobów jest zachowywanie obiektów budownictwa regionalnego w stanie nieprzekształconym, in situ. Podstawowe narzędzia w tym zakresie wynikają z przepisów obowiązującego prawa i polegają na objęciu obiektu, lub grupy obiektów ochroną konserwatorską (np. wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii). Do istotnych narzędzi prawnych należy zaliczyć również możliwość tworzenia parków kulturowych. Parki kulturowe mogą obejmować dobrze zachowane zespoły zabudowy, które zachowały się w większych skupiskach, w miejscu ich powstania (np. Park Kulturowy – Miasto Tkaczy w Zgierzu).
- Innym, równie ważnym narzędziem jest propagowanie wiedzy o takich obiektach np. przez tworzenie szlaków tematycznych oraz umieszczanie odpowiednich oznaczeń i tablic informacyjnych (np. szlaki kulturowe województwa łódzkiego: romański i cysterski, szlak bursztynowy województwa łódzkiego). Program edukacyjny w tym zakresie, powinien być stałym elementem nauczania w placówkach oświatowych różnego szczebla.
- Innym sposobem zachowania obiektów budownictwa regionalnego jest tworzenie skansenów. Skanseny, to muzea na świeżym powietrzu, gdzie w sposób skoncentrowany i w miarę kompletny znajdują się przykłady różnych typów obiektów. Są to obiekty celowo przeniesione do skansenu, zazwyczaj najbardziej wartościowe lub najciekawsze, które są zagrożone w ich pierwotnej lokalizacji (np. Skansen Miejskiej Architektury Drewnianej w Łodzi działający przy Centralnym Muzeum Włókiennictwa). Dodatkowym atutem skansenów jest możliwość powiązania prezentacji elementów kultury materialnej oraz niematerialnej np. poprzez uzupełnienie ekspozycji stałej o wystawy czasowe, prelekcje i wydarzenia kulturalne. Ciekawym wzbogaceniem programu muzealnego skansenów jest m.in.: prezentacja pracy ginących zawodów, poznawanie lokalnych zwierząt hodowlanych, czy degustacja tradycyjnych potraw.
- W zakresie kontynuacji tradycji budowlanych do dobrych praktyk należy zaliczyć przekazywanie tradycji budowlanych „z pokolenia na pokolenie” z zakresie kształtowania formy, konstrukcji, detalu zdobniczego i materiałów budowlanych. Równie istotne jest kontynuowanie sposobu lokalizacji zabudowy w kontekście krajobrazowym. Np. ograniczenie skupisk zabudowy do układów osadniczych i nie rozprzestrzenianie jej na tereny łąk lub pól uprawnych, a we wsiach – budowanie domów bliżej drogi, a zabudowań gospodarskich i gospodarczych w głębi podwórza.
- Pozytywnie można również ocenić te spośród nowo wznoszonych budynków, które choć są nowoczesne, to jednak kontynuują/ nawiązują w swojej formie, materiale lub detalu do budownictwa tradycyjnego.
Poniżej zaprezentowano wybrane przykłady dobrych praktyk w zakresie ochrony i rozpowszechnienia tradycyjnego budownictwa regionalnego. Celowo wybrano przykłady nie tylko z terenu województwa łódzkiego. Autorzy niniejszego opracowania wskazali przykłady skansenów i zachowanych in situ zespołów zabudowy regionalnej z terenu Polski, ale również z innych państw Europy. Prezentowane przykłady stanowią subiektywnie dobrany zbiór obiektów odmiennych typologicznie i kulturowo, które mogą być traktowane jako wzorcowa praktyka w zakresie ochrony i promocji budownictwa regionalnego. Prezentowane przykłady zostały wybrane losowo – spośród wielu innych, i służą jako ilustracja zjawiska. Celowo wybrano niewielkie i mało znane miejscowości i skanseny, aby pokazać jak ważne jest budowanie lokalnej tożsamości właśnie w takich miejscach.
OBIEKTY ZACHOWANE IN SITU (obiekty pojedyncze i parki kulturowe):
- Vanha Porvoo – stare miasto Porvoo w południowej Finlandii. Ośrodek turysyki z zachowaną charakterystyczną drewnianą architekturą i średniowieczną katedrą.
- Marken – dawna osada rybacka w Północnej Holandii , gdzie do czasów obecnych zachowała się tradycyjna zabudowa
- Miasto Tkaczy w Zgierzu (park kulturowy) Radomsko – chałupa tatarska
- młyny (obiekty rekreacji – wędkowania) udaje się je wykorzystywać i adaptować do nowych funkcji /kontra wiatraki – ginące dziedzictwo wsi
- ginące obiekty/ obiekty których nie ma już w krajobrazach wiejskich: budynki kryte strzechą, kryte drewnianym gontem, brogi, tradycyjne budynki przemysłowe (kuźnie, olejarnie, straż pożarna itp.), tradycyjne budynki inwentarskie
SZLAKI KULTUROWE:
- szlaki kulturowe województwa łódzkiego: romański i cysterski
- szlak bursztynowy województwa łódzkiego
SKANSENY:
- Skansen Miejskiej Architektury Drewnianej w Łodzi przy Centralnym Muzeum Włókiennictwa, Łódź
- skansen Łowicz
- skansen Tum pod Łęczycą
- mały prywatny skansen Niebowo
- sieradzki park etnograficzny w Sieradzu
- skansen w Maurzycach
KONTYNUACJA LOKALNYCH TRADYCJI BUDOWLANYCH W OBIEKTACH NOWO-WZNOSZONYCH:
Marken(Holandia)
Dawna osada rybacka, gdzie do czasów obecnych zachowała się tradycyjna zabudowa, kultura i odrębny dialekt. Obecnie atrakcja turystyczna Północnej Holandii. Zasługuje na uwagę ze względu na dbałość o utrzymanie charakteru zabudowy przez mieszkańców poprzez zachowanie przez lata odpowiedniej skali i układu zabudowy oraz wysoką jakość używanego detalu architektonicznego.
Vanha Porvoo (Finlandia)
Jednolity zespół historycznej drewnianej zabudowy w południowej Finlandii zachowany in-situ. Ulokowany przy nadbrzeżu rzeki, nieopodal średniowiecznej katedry. Funkcjonuje jako atrakcja turystyczna, ale na co dzień jest równocześnie miejscem zamieszkania i pracy.
Jest dobrym przykładem zachowania historycznego układu urbanistyczno – krajobrazowego.
Zgierz – Park Kulturowy Miasto Tkaczy
Kocilew k/Ożarowa
Odbudowa w pierwotnej lokalizacji wiatraka kozłowego wraz z odtworzeniem elementów jego wyposażenia.
Prezentacje Ginących Zawodów
Kwiatkówek – warsztat kowala
